پنجره اوروسی
اگر شیشه‌های رنگی را در وسط درهای چوبی به خاطر داشته باشید؛ باید بگوییم که آنها آخرین بازمانده‌های پنجره اوروسی در معماری جدید هستند. پنجره‌های اوروسی محبوب‌ترین و پرکاربردترین پنجره در معماری ایرانی هستند.
این پنجره‌ها معمولا به صورت دو لنگه‌ای ساخته می‌شدند و بنابر نیاز به صورت عمودی یا افقی روی لولا باز و بسته می‌شدند. همچنین اگر در بالای خود طاقی داشتند این قسمت ثابت بود. پنجره‌های اوروسی معمولا با چوب ساخته شده و طرح‌های مشبکی در میان آن زده می‌شد. این حفره‌های مشبک به کمک شیشه‌های رنگی و مات پوشانده شده و پنجره‌ای زیبا را ارائه می‌داد.
این پنجره‌ها معمولا در فضای داخلی خانه و برای ارتباط بخش‌های مختلف با یک‌دیگر ساخته می‌شد. طرح مشبک و رنگی آنها موجب حفظ حریم خصوصی در فضا می‌گشت و از سویی جلوی ورود نور را نمی‌گرفت.
پنجره جامخانه
سقف‌های گنبدی شکل، بخش جدایی‌ناپذیر معماری ایرانی است. احتمالا همه شما این سقف‌ها را از نزدیک دیده‌اید. بازارهای سنتی تمام شهرهای ایران، دارای مجموعه‌ای از این طاق‌ها هستند. اگر به دقت در این سازه بنگرید، حفره بالا و مرکز این سقف‌های گنبدی، فضایی برای ارتباط با بیرون است.
در گذشته این حفره‌ها با جام‌های شیشه‌ای پوشانده می‌شد؛ و به آن پنجره جامخانه می‌گفتند. پنجره جامخانه را به کمک بتونه در جای خود ثابت می‌کردند تا در صورت نیاز تعویض یا برداشتن آن ساده باشد. جام‌های شیشه‌ای از ورود باران و باد به ساختمان جلوگیری می‌کرد؛ اما در مقابل اجازه ورود نور به فضای مدنظر را فراهم می‌نمود.
همچنین در سرما و گرما و بر اساس نیاز، تعدادی از این جام‌ها برداشته می‌شد تا تهویه هوای خانه بهتر انجام شود.
پنجره شباک
شباک یکی دیگر از انواع پنجره در معماری ایرانی است. این پنجره‌ها شیشه نداشتند و متریال ساخت آنها تنوع بسیاری داشت. این مدل پنجره‌ها بنابر نیاز و فضای مورد استفاده، با چوب، کاشی، آجر و سنگ ساخته می‌شدند. پایین پنجره‌ها در فضای داخلی خانه مورد استفاده قرار می‌گرفتند. به عنوان مثال نمونه‌های آجری آن برای پنجره انباری مورد استفاده قرار می‌گرفت. چراکه اجازه می‌داد انباری تهویه مناسبی داشته و از سویی نور وارد آن شود.
استفاده دیگر این پنجره‌ها به عنوان تزئینات داخلی و جدا کردن دو فضا از یک‌دیگر بود. در این شرایط طرح مشبک این پنجره‌ها با چوب ساخته شده و معمولا ریزتر بود؛ تا بتواند علاوه بر زیبایی، حریم خصوصی فضا را نیز تا حدودی حفظ کند.
پنجره روزن
در نهایت پنجره روزن آخرین مدل پنجره در معماری ایرانی است که در این نوشته به شما معرفی می‌کنیم. این پنجره بسیار کوچک بوده و بیش از هر چیز برای ایجاد ارتباط فوری بین فضاهای مختلف، تهویه هوا و موارد مشابه کاربرد داشته است. به عنوان مثال روزن‌ها در مطبخ‌ها، کاروان‌سراها، حجره‌ها و قهوه‌خانه‌ها نقش تهویه را بر عهده داشته‌اند. این روزن‌ها را گاهی به کمک درب‌های چوبی یا سنگی می‌پوشاندند تا از ورود گربه و حیوانات موذی به داخل جلوگیری کنند.
